Universal Declaration of Human Rights - Kabyè ()


KEDEŊGA KPEEKPE YƆƆ ƐYƱ WALA TƆM

KUBUUZUTU

Yee ɖitisaa se pʊmʊna ɛyaa se pɛwɛɛ kɩmaŋ wala ɛsɩndaa nɛ pɩkɛna wazaɣ pʊyʊ kɔyɔ, ɖitisaa ɖɔɖɔ se peeɖe ɛjaɖɛ yɔɔ tɩ-yɔɔ wɛʊ, toovonum nɛ lahɛzɩyɛ palɩɣna;

Ɖɩnaa se ɛyʊ wala tɔm kɩɩsɩŋ nɛ tɩ-yɔɔ kɩɩɖɔŋ palabɩna nɛ kɩwɛɛkɩm tɔyɩ nɛ pɩcɛyɩɣ ɛyaa. Mbʊ pacaɣ se ɛjaɖɛ ɛlɛɣzɩ wɛtʊ, ɛyaa wɛɛ pa-tɩ yɔɔ, pɔyɔɔdʊʊ yem faaa nɛ pɩwɩlɩ se palɩ kʊñɔŋ taa, sɔɔndʊ ɛɛtasɩɣ-wɛ kpaʊ;

Yee waɖɛ kewiyaɣ ɛkandayɩɣ ɛyʊ wala yɔɔ camɩyɛ kɔyɔ, wiɖiyi pɩɩkaɣ ɛyʊ ɛnʊ kɛnaʊ kɩjɛyʊʊ se ɛkʊyɩ kewiyaɣ ŋga kɔ-yɔɔ se kalakɩ-ɩ ñaŋ;

Pʊwɛ camɩyɛ se pasɩna ajɛya, akpeeti nɛ ala taabalɩyɛ ɖʊʊ tʊmɩyɛ ɖeu nɛ puhuuna-yɛ;

Ɖinaa se ajɛya kɩgbɛndʊʊ ŋgbɛyɛ paɣtʊ takayaɣ taa kɛ ɛyaa kpeekpe tasɩ tisuu ɛyʊ wala nɛ ɛ-wazaɣ pɔ-tɔm, nɛ pɔtɔ se abalaa nɛ halaa pɛwɛ kɩmaŋ wala ana a-ɛsɩndaa; mbʊ labɩna nɛ paka ñʊʊ se pekpeetiɣ samaɣ sɩnaʊ tʊmɩyɛ yɔɔ nɛ pɩsa pɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ camɩyɛ;

Ajɛya kɩgbɛdʊʊ ŋgbɛyɛ taa ajɛya tisaa se alakɩ nɛ ɛyaa kpeekpe ña ɛyʊ wala, ɛlɛ pʊwɛɛ se ŋgbɛyɛ ɛɖʊ-yɛ nisi;

Yee ɛyaa tɩŋgɛ ɩwɛna lɩmaɣzɩyɛ kʊɖʊmɖɩyɛ ɛyʊ wala nɛ ɛ-tɩ yɔɔ wɛʊ tɔm yɔɔ kɔyɔ, pɩsaŋ nɛ pala tʊmɩyɛ nɖɩ.

MBƱ AJƐYA KIGBƐNDƱƱ ŊGBƐYƐ KEDIƔZAƔ SƆSƆƆ TƆM SE:

KEDEŊGA KPEEKPE YƆƆ ƐYƱ WALA TƆM tʊnɛ tɩkɛ ajɛya wena kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala tɔm wɛ a-ñʊŋ taa yɔ a-lɩmaɣzɩyɛ; nɛ pɩsa acɛyɩ a-tɩ, akuli ŋgbɛyɛ ɖɩnɛ ɖa-ajɛya ɛyaa nɛ ajɛya lɛɛna ɛyaa ɛsɛ nɛ paña ɛyʊ wala nɛ ɛ-tɩ yɔɔ wɛʊ tɔm.

Hɔɔlaɣ 1

Palʊlʊʊ ɛyaaa nɛ pa-tɩ yɔɔ wɛʊ kpaagbaa nɛ pɛwɛɛ kɩmaŋ wala ɛsɩndaa. Palʊlʊʊ-wɛ nɛ pɔ-lɔŋ nɛ pa-maɣzɩm; mbʊ yekina nɛ pɔsɔɔlɩ ɖama se pɛkɛ ɛyaa pa-tɩŋgɛ.

Hɔɔlaɣ 2

Paa ɛyʊ weyi, ɛkɛ kɩsɛm, kɩkpɛdʊ, kʊhʊlʊm, ñɩmdʊ, kɛdɛyaɣ, paa ɛkɛ cɔɔcɩ ŋgʊ kɩ-taa tʊ, ɛlaɣ sɩɩnaa, ɛpɩzɩɣ ɛtɔ se kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala wena pɔyɔɔdɩ a-tɔm cɩellnɛ yɔ, akɛ ɖɔɖɔ ɛ-ñɩna.

Mbʊ ɖɔɖɔ paa ɛyʊ ɛlɩna le, ɛkɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɖɩ-tɩ yɔɔ yɔ, ɖɩfɛyɩ ɖɩ-tɩ yɔɔ yɔ ɖɩ-taa tʊ, yaa ɖɩ-poliitikii kɛ ŋgʊ, paapɩzɩɣ pɔtɔ se ɛyʊ wala tɔm tʊnɛ tɩdataɣna-ɩ.

Hɔɔlaɣ 3

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛwɛɛna wezuu, ɛwɛɛ ɛ-tɩ yɔɔ nɛ ɛkandayɩ ɛ-tɩ yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 4

Pɩfɛyɩ se nɔɔyʊ ɛwɛɛ yomiye taa; ɛlɛ padaaɖʊ-ɩ ɖɔɖɔ kʊñɔŋ. Pekizi yomiye tɔm.

Hɔɔlaɣ 5

Pɩfɛyɩ se paɖʊ nɔɔyʊ kʊñɔŋ, pɛkpɛŋgɛsɩ-ɩ, yaa palabɩ-ɩ mbʊ pɩdamʊna se pala ɛyʊ yɔ.

Hɔɔlaɣ 6

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se paa le, paya-ɩ se caa akele.

Hɔɔlaɣ 7

Ɛyaa kpeekpe wɛ kɩmaŋ paɣtʊ ɛsɩndaa nɛ pɛwɛɛna waɖɛ ɖɔɖɔ se paɣtʊ ɛkandayɩ pɔ-yɔɔ kɩmaŋ. Yee palakɩ-wɛ nabʊyʊ nɛ pɩfɛyɩ ɖeu, yaa pɩɩɖɔŋ paɣtʊ nʊmaʊ ta, pɩwɛɛ ɖɔɖɔ se pakandayɩ pɔ-yɔɔ kɩmaŋ.

Hɔɔlaɣ 8

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se pacaɣ-ɩ tɔm yaa pomuluu-i faŋŋŋ wala wena paɣtʊ ha-ɩ yɔ a-nʊmaʊ taa, ewolo eheyi ɛjaɖɛ taa tɔm hʊyaa.

Hɔɔlaɣ 9

Paapɩzɩɣ pakpa nɔɔyʊ faŋŋ paɖɩɣ yaa pɛkɛzɩ-ɩ tɛtʊ.

Hɔɔlaɣ 10

Yee pakpa ɛyʊ nɔɔyʊ se ɛlabɩ nabʊyʊ, ɛwɛna waɖɛ se pahʊʊ ɛ-tɔm fayɩɩ nɛ pana; tiɖeɣ yaa tɩsɩkɩ.

Hɔɔlaɣ 11

  1. Ɛyʊ weyi pakpa-ɩ nɛ padahʊda ɛ-tɔm yɔ, pɔcɔŋna-ɩ se ɛdɛwɛɛkɩ pʊyʊ; a-aseɣɖe tɩnaa nɛ ɛ-yɔɔ kandɩyaa pasɩŋgɩɣ ɛ-wayɩ, pahʊʊ ɛ-tɔm fayɩɩ ɛzɩ paɣtʊ pɔzʊʊ yɔ, nɛ pana toovonum.
  2. Paakpaɣ ɛyʊ sɔnɔ ɖooo mbʊ ɛɛlaba nɛ pɩdaafɛyɩ paɣtʊ taa yɔ, pʊ-yɔɔ; yee pʊ-wayɩ pʊkɔma pɩlɩɩ se ɛɛlabɩ mbʊ yɔ pɩkɛ kɩwɛɛkɩm, nɛ pʊpɔzʊʊ se pɔhɔ ɛ-naŋgbaŋgʊʊ kɔyɔ, paɣtʊ kɩbɩndʊ yɔɔ patɩŋgɩɣ.

Hɔɔlaɣ 12

Pɩfɛyɩ ɖeu se ɛyʊ nɔɔyʊ ɛɖʊ ɛ-nɔɔ lɛlʊ tɔm taa yem yem.

Hɔɔlaɣ 13

  1. Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ewolo paa le, ɛcaɣ ɖenɖe e-liu wɛɛ yɔ paa ɛjaɖe nɖɩ lɛ ɖɩ-taa.
  2. Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se ɛkʊyɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɛwɛ ɖɩ-taa yɔ, paa pɩkɛ ɛ-ñɩnɖɛ, nɛ pɩmaɣ-ɩ ɖooye lɛ, ɛpɩsɩ.

Hɔɔlaɣ 14

  1. Yee palɩ ɛyʊ nɔɔyʊ wayɩ ɖoli faŋŋŋ, ɛwɛna waɖɛ sɛ eñɩnɩ kʊyʊʊ ɖʊɖʊyɛ. Ɛtalɩ le, padaalɔ-ɩ.
  2. Ɛlɛ, yee toovonum, ɛwɛɛkɩ nabʊyʊ nɛ pañɩnɩɣ-ɩ se pakpa-ɩ, ɛfɛyɩna waɖɛ se ɛɖʊ kʊyʊʊ ɖoli.

Hɔɔlaɣ 15

  1. Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se ɛyaa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ se ɛ-tɛ.
  2. Pɩfɛyɩ se pekizina nɔɔyɔ se ɛdaayaa ɛ-ɛjaɖɛ se ɛ-tɛ yaa ɛdaa lɛɣzɩ tɛ.

Hɔɔlaɣ 16

  1. Halɩbiya nɛ abalɩbɩya, paa pɛ-tɛ le, palakɩ cɔɔcɩ ŋgʊ, patalɩɣ pe-ɖeɖe lɛ, pɛwɛna waɖɛ se pawalɩ, pakpaɣ halaa nɛ papɩsɩ ɖɩsɩ nɛ sɩ-tɩnaa. Pa-wala wɛ kɩmaŋ halɩkpaɣyɛ ɖeɖe; abalʊ wɛna waɖɛ se ekizi ɛ-halʊ nɛ ɛɖɔɔnɩ-ɩ; halʊ ñɛwɛna waɖɛ ɖɔɖɔ se ekizi ɛ-walʊ nɛ ɛkʊɩ ɛ-yɔɔ.
  2. Pɛlɔ nɛ evebu, petisiɣ se pɔsɔɔlɩ ɖama nɛ pʊcɔ palabɩ-wɛ halɩkpaɣyɛ sɔnzɩ. Pɩfɛyɩ pakpa pa-taa nɔɔyɔ nɛ ɖoŋ.
  3. Mɩzaɣ kɛna samaɣ hoye; kɛwɛna waɖɛ se samaɣ nɛ kewiyaɣ pakandayɩ kɔ-yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 17

  1. Ɛyʊ paa weyi, paa ɛwɛ e-ɖeke, paa ɛwɛ lalaa hɛkʊdaa, ɛwɛna waɖɛ se ɛwɛɛna ñɩm.
  2. Pɩfɛyɩ ɖeu se pɛlɛɣ nɔɔyʊ ɛ-ñɩm faŋŋŋ.

Hɔɔlaɣ 18

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se elɩzɩ ɛ-lɩmaɣza faaa, ɛtɩŋ ɛsɔ tɔm nʊmaʊ ŋgʊ ɛsɔɔlaa yɔ. Pʊ-tɔbʊʊ se waɖɛ ɖɩnɛ ɖiyekina nɛ ɛyʊ pɩzɩ eyele ɛsɔ tɔm nʊmaʊ nakʊyʊ nɛ ɛtɩŋ lɛɛkʊ, ɛpɩzɩ ɛwɩlɩ ɛsɔ tɔm nʊmaʊ ŋgʊ ɛtɩŋgɩɣ-kʊ yo kʊ-tɔm lalaa faaa; paa ɛwɛ e-ɖeke yaa ɛ nɛ lalaa, ɛpɩzɩɣ ɛla pʊ-tʊmɩyɛ.

Hɔɔlaɣ 19

Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se ɛyɔɔdɩ faaa ndʊ ɛmaɣzɩɣ yɔ; pʊ-tɔbʊʊ se sɔɔndʊ ɛdaakpa ɛyʊ nɔɔyʊ se ɛɛyɔɔdɩ natʊyʊ nɛ palabɩ-ɩ nabʊyʊ. Pʊ-tɔbʊʊ ɖɔɖɔ se ɛyʊ wɛna waɖɛ se ɛkɛdɩ lalaa ndʊ ɛsɩma, ɛnaa yaa ɛnɩwa yɔ.

Hɔɔlaɣ 20

  1. Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ewolo kediɣzaɣ nɛ ɛwɛɛna ŋgbɛyɛ.
  2. Pɩfɛyɩ se pakpa nɔɔyʊ nɛ ɖoŋ se ɛsʊʊ ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ taa.

Hɔɔlaɣ 21

  1. Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se ɛɖʊ ɛ-nɔɔ ɛ-ɛjaɖɛ ɖɔkʊʊ tʊmɩyɛ tɔm taa. Ɛmaɣmaɣ ɛpɩzɩɣ ɛla lɩmaɣza yaa ɛtɩŋna samaɣ lɩzɩ ɛyaa mba se pɔɖɔkɩ ɛjaɖɛ yɔ pɔ-yɔɔ.
  2. Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛla kewiyaɣ tʊmɩyɛ naɖɩyɛ.
  3. Samaɣ sɔɔlɩm kɛna kewiyaɣ ɖoŋ tigiɖe. Takayɩsɩ ɖʊzʊʊ panaɣna samaɣ sɔɔlɩm mbʊ.

Hɔɔlaɣ 22

Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se samaɣ ɛkandayɩ ɛ-yɔɔ. Kandayʊʊ mbʊ piyekina nɛ ɛyʊ wɛɛ ɛ-tɩ yɔɔ, ɛhɛzɩ ñɩm nɛ ɛsɛkuliye pa-ñɩnʊʊ nʊmaʊ taa.

Hɔɔlaɣ 23

  1. Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ehiɣ tʊmɩyɛ, tʊmɩyɛ nɖɩ ɛsɔɔlaa yɔ, ɛlabɩ-ɖɩ nɛ mulum ɛdaawɛɛ.
  2. Ɛyaa kpeekpe wɛna waɖɛ se, palakɩ tʊmɩyɛ kʊɖʊmɖɩyɛ kɔyɔ, pɛhɛyɩ-wɛ kɩmaŋ, mulum ɛdaawɛɛ.
  3. Ɛyʊ weui ɛlakɩ tʊmɩyɛ yɔ, pʊmʊnaa se pɛhɛyɩ-ɩ camɩyɛ, pɩtalɩ ɛ nɛ ɛ-mɩzaɣ nɛ padaala kʊñɔŋ samaɣ taa.
  4. Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛ nɛ lalaa paɖʊ ŋgbɛyɛ; ɛ-ŋgbɛyɛ ɛkpɛndɩ aŋgba lɛɛna yɔɔ, aŋgba ana awɛɛ ɖoŋ nɛ akandayɩ ɛ-yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 24

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛhɛzɩ nɛ ɛcalasɩ ɛ-ɛsɛ, padaakɩlɩ-ɩ nazʊʊ tʊmɩyɛ taa; ɛwɛna waɖɛ ɖɔɖɔ se paa pɩnaɣ ŋga, paha-ɩ fenaɣ kʊɖʊmaɣ, ɛhɛzɩ nɛ pɛtɛ pɛhɛyɩ-ɩ ke-liidiya.

Hɔɔlaɣ 25

  1. Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛwɛɛna ñɩm nɛ pɩwazɩ ɛ nɛ ɛ-ñɩmba pe-wezuu caɣʊ taa; ɛzɩ tɔɔnaɣ, tɔɔla, ɖʊzʊyɛ nɛ kɔ yɔ. Ɛwɛna waɖɛ se ɛlakɩ kʊñɔŋ, pɩwɩɣ-ɩ, ɛlabi ɛjam, ɛpɩsɩ ɛɖanɛ yaa leluu, ɛkpadayaa, pala nabʊyʊ nɛ pasɩna-ɩ.
  2. Asɔŋ nɛ piya pʊmʊnaa se pasɩna pɩŋŋŋ.

Hɔɔlaɣ 26

  1. Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se pokuli ɛ-ɛsɛ. Pɩdamʊna se pɛhɛyɩ kɔɔnɔɔ sukuli yɔɔ. Pɩkɛna paa anɩ kɩjɛyʊʊ se ewolo-kʊ. Pʊwɛɛ se lɛɣtʊ nɛ tʊma kpasʊʊ sukuli pɔtɔyɩ. Pʊpɔzʊʊ ɖɔɖɔ se patʊlɩ sukuli kɩtɛzʊʊ nɔnɔsɩ paa anɩ.
  2. Ɛyʊ woki sukuli se ɛ-ɛsɛ ikuli, pɩwazɩ-ɩ e-wezuu caɣʊ taa, pɩsɩna-ɩ nɛ ɛña ɛyʊ wala. Kɩsɩɣna ɛyaa nɛ panɩɣna ɖama, pekpeɣu ɖama pa-kɩwɛɛkɩm, paɖʊʊ ŋgbɛyɛ. Kɩsɩɣna ɖɔɖɔ ajɛya kɩgbɛndʊʊ ŋgbɛyɛ tʊma wena añɩnɩɣ laŋhɛzɩyɛ yɔ.
  3. Piya ñɩmba wɛna waɖɛ se palɩzɩ sukuli ŋgʊ pɔsɔɔla se pepiya iwobi-kʊ yɔ.

Hɔɔlaɣ 27

  1. Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛɖʊ nɔɔ faaa ɛ-ɛjaɖɛ sɔnzɩ tɔm taa nɛ mbʊ pɩlɩɣ pɩ-taa yɔ, pɩwazɩ-ɩ.
  2. Paa anɩ ɛwɛna waɖɛ se ɛkandayɩ mbʊ ɛlaba nɛ ɛ-hɩɖɛ sɛɛ yɔ pʊ-yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 28

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛñaɣ pana nɛ yɛɖɛyɛɖɛtʊ ɛdaawɛ ɛjaɖɛ yɔɔ, ɛzɩ pɔyɔɔdʊʊ kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala tɔm takayaɣ taa yɔ.

Hɔɔlaɣ 29

  1. Paa anɩ, ɛtɩlɩ ɛsɩɩ se ɛwɛ samaɣ ŋga ka-taa fɛɛɛ nɛ pɩkɛdɩɣna-ɩ yɔ, ɛtɔɔ-kɛ kɩmɩyɛ.
  2. Paa ɛyʊ weyi, eɖiɣzina se ɛ-wala ñɩnʊʊ nʊmaʊ nɛ ɛ-tɩ yɔɔ wɛʊ leleŋ nɩʊ pa-taa lɛ, kamaɣ wɛɛ; pɩfɛyɩ se ɛcɛzɩ-kɛ; paɣtʊ ɖʊna-kɛ. Mbʊ yekina nɛ ɛyaa ñaŋ ɖama wala; mbʊ haɣna mʊmaʊ ɖɔɖɔ se demookrasii samaɣ taa ɛyaa ɩnɩɩna ɖama.
  3. Ɛyʊ nɔɔyʊ ɛɛpɩzɩɣ ɛtɔ se ɛñaŋ wala ana nɛ pʊdɔɖɔ ɛzɩ ajɛya kɩgbɛndʊʊ ŋgbɛyɛ sɔɔlʊʊ yɔ.

Hɔɔlaɣ 30

Kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala tɔm tʊnɛ, tɩ-taa tʊ kpayɩ kpayɩ. Ɛyʊ nɔɔyʊ fɛyɩ ɛtɔŋ se hɔɔlʊʊ kʊnɛ, yaa ŋgʊ yɔ, kʊtɔŋna se padaaña wala naayɛ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ,yaa nɖɩ yɔ ɖɩ-taa.


© The Office of the High Commissioner for Human Rights

OHCHR-UNOG
8-14 Avenue de la Paix
1211 Geneva 10, Switzerland

+41 22 917-9000
udhr@ohchr.org